Dante - TĨNH THỔ - Khúc 25

KHÚC XXV

 Lên tầng thứ bảy – Những kẻ dâm đãng và quan hệ tình dục trái với qui luật tự nhiên.

Đã đến lúc đi lên không thể dừng

Vì mặt trời đã rời kinh tuyến ở

Chòm Kim ngưu và đêm rời Thần nông.

⁴ Vì vậy người đi mà không dừng lại

Bởi có sự kích thích của nhu cầu

Nên cứ đi, mà không mong ngơi nghỉ.

⁷ Chúng tôi bước vào một lối đi hẹp

Kẻ trước người sau bước lên bậc thang

Giữa hai người – không xa về khoảng cách.

¹⁰ Giống như con cò bé tập vỗ cánh

Nhưng chưa dám rời tổ, dù muốn bay

Chỉ nâng cánh lên rồi lại hạ xuống.

¹³ Cũng như vậy, sự khát khao muốn hỏi

Vừa bùng cháy trong tôi, lại tắt ngay

Chỉ còn dáng vẻ của người muốn hỏi.

¹⁶ Người cha hiền dịu thấy tôi tròng trành

Dù đi nhanh, vẫn bảo tôi: “Hãy thả

Nếu dây cung con đã kéo rất căng”.

¹⁹ Thấy chắc ăn rồi, tôi liền mở miệng

“Làm sao người ta có thể gầy còm

Ở nơi không có nhu cầu dinh dưỡng?”

²² Thầy tôi trả lời: “Nếu con nhớ lại

Chuyện Mêlêagờrô tự hủy ra sao

Khi thanh củi cháy thì con sẽ hiểu.

²⁵ Nếu con để ý cử động của con

Sẽ làm hình ảnh trong gương cử động

Thì điều khó hiểu trở nên rõ ràng.

²⁸ Nhưng để ý nghĩ của con bình tâm

Có Xtaxiô ở đây, ta sẽ gọi

Nhờ ông chữa lành vết thương cho con”.

³¹ Xtaxiô nói: “Có anh ở đây

Mà tôi giảng về con đường vĩnh cửu

Tôi xin lỗi, vì không thể chối từ”.

³⁴ Rồi ông bắt đầu: “Nếu trí óc con

Tiếp nhận những lời ta, con trai ạ

Thì sẽ sáng tỏ vấn đề của con.

³⁷ Dòng máu hoàn hảo mà những đường ven

Không thể hấp thụ vào nơi cần đến

Thì như đồ thừa, được dọn khỏi bàn.

⁴⁰ Nó nhận trong tim tính năng thành tạo

Và lưu thông trong cơ thể con người

Trong tĩnh mạch, máu đi khắp mọi nẻo.

⁴³ Được làm tinh khiết hơn, nó chảy sang

Một nơi, mà tên, tốt nhất đừng gọi

Rồi cùng màu khác vào bình tự nhiên.

⁴⁶ Ở đó dòng này dòng kia hòa quyện

Một bên chủ động, một bên nhún nhường

Rồi từ nơi hoàn hảo, nó đi xuống.

⁴⁹ Kết hợp với nhau, bắt đầu hoạt động

Đông tụ lại, làm cho sống động lên

Cái chất liệu đã trở nên chắc chắn.

⁵² Tính năng hành động trở thành linh hồn

Như linh hồn cây, nhưng khác ở chỗ

Một cái đến, một cái còn trên đường.

⁵⁵ Nó lĩnh hội tình cảm và chuyển động

Giống như bọt biển, rồi nó bắt đầu

Thể hiện khả năng mà nó – hạt giống.

⁵⁸ Nó mở rộng, lớn lên, con trai ạ

Cái tính năng từ trái tim mẹ cha

Đã tạo nên các phần của cơ thể.

⁶¹ Nhưng con vật thành sinh vật biết nói

Con vẫn chưa biết, chính cái điểm này

Làm nhà thông thái hơn con lạc lối.

⁶⁴ Trong học thuyết, ông ta đã tách riêng

Linh hồn ra khỏi năng lực hiểu biết

Năng lực này không cùng những giác quan.

⁶⁷ Mở trái tim cho chân lý tìm đến

Nên biết rằng ngay từ trong bào thai

Đã hình thành một bộ óc hoàn thiện.

⁷⁰ Động lực đầu tiên liên quan đến nó

Thấy vui về tuyệt tác của thiên nhiên

Linh hồn mới ngập tràn từng hơi thở.

⁷³ Nó kéo về mình những gì tìm được

Hoạt động và tạo thành một linh hồn

Sống, cảm nhận và ý thức tự giác.

⁷⁶ Để cho dễ hiểu hơn, con hãy xem

Nước ép của nho cùng với sức nóng

Của mặt trời chuyển hóa thành rượu vang.

⁷⁹ Khi nàng Lakêrít sợi lanh đã cạn

Thì hồn ra khỏi xác, nhưng trong hồn

Có cả phần người lẫn phần thần thánh.

⁸² Không còn hoạt động những tính năng khác

Nhưng trí nhớ, ý chí, trí thông minh

Vẫn hoạt động, còn sinh động hơn trước.

⁸⁵ Hồn bay đi một cách không chậm trễ

Và kỳ diệu, xuống một trong hai bờ

Nơi hồn biết được đường đi của nó.

⁸⁸ Khi linh hồn bị không gian vây kín

Tính năng thành tạo vẫn tỏa xung quanh

Như khi còn ở trong cơ thể sống.

⁹¹ Cũng giống như không khí khi trời mưa

Các tia sáng mặt trời chiếu vào nó

Làm nhiều màu sắc khác nhau hiện ra.

⁹⁴ Cũng như vậy, không khí quanh linh hồn

Tùy hình thức mà ở lại với nó

Hồn in vào và cố định bên trong.

⁹⁷ Cũng như ngọn lửa đi theo ngọn lửa

Đi khắp nơi và chuyển động không ngừng

Linh hồn lang thang với hình thức mới.

¹⁰⁰ Vì nó mang hình dáng bên ngoài đó

Nên người ta gọi nó là cái hồn

Có các giác quan và thị giác nữa.

¹⁰³ Như thế, chúng ta nói, chúng ta cười

Chúng ta thở dài, chúng ta khóc lóc

Như con đã nghe khi trèo lên cao.

¹⁰⁶ Linh hồn thể hiện mọi sự khát thèm

Và nhiều trạng thái xúc động khác nữa

Đó là lý do làm con ngạc nhiên”.

¹⁰⁹ Khi đã đi tới vòng núi cuối cùng

Chúng tôi phải quanh sang phía bên phải

Vì có những điều chúng tôi quan tâm.

¹¹² Ở vách đá này phát ra ngọn lửa

Nhưng gió từ bờ đẩy nó lên cao

Gió ép vào tường và hạn chế nó.

¹¹⁵ Như vậy là phải đi theo mé tường

Theo sát nhau, nhưng tôi vốn sợ lửa

Bên phải, bên trái tôi lại sợ trơn.

¹¹⁸ Thầy hướng dẫn bảo tôi: “Ở nơi này

Phải giữ đôi mắt nhìn thật cẩn trọng

Có thể sẩy chân bất cứ lúc nào”.

¹²¹ “Đức Chúa Trời thật khoan dung biết bao”

Tiếng hát này phát ra từ lò lửa

Khiến cho tôi mong muốn hướng mắt vào.

¹²⁴ Tôi thấy các linh hồn đi trong lửa

Tôi nhìn họ rồi nhìn xuống chân tôi

Đôi mắt nhìn cả bên này bên nọ.

¹²⁷ Sau những lời cuối của bài Thánh ca

Họ kêu: “Ta không biết chồng nào cả!”

Rồi hát tiếp, nhưng giọng đã nhạt nhòa.

¹³⁰ Khi kết thúc, họ kêu: “Điana

Ở trong rừng, đuổi Êlisê khỏi đó

Nàng đã nhiễm nọc độc Vênêra”.

¹³³ Họ lại hát, rồi tiếp tục xướng lên

Những người vợ, những người chồng phẩm hạnh

Những cuộc hôn nhân dùng để làm gương.

¹³⁶ Tôi vẫn tin rằng với cách làm ấy

Trong một thời gian bị lửa thiêu qua

Bằng cách điều trị và thức ăn ấy

¹³⁹ Cuối cùng vết thương sẽ được liền da.


CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

 KHÚC XXV

2-3. Những câu này có nghĩa là: “Ở bán cầu nam đang 2 giờ chiều, còn ở bán cầu bắc đang 2 giờ đêm”.

23. Chuyện Mêlêagờrô tự hủy - Meleagro, con trai của vua Oineo và Altea. Khi Meleagro sinh ra, thần số mệnh bỏ một thanh củi vào bếp và định rằng Meleagro chỉ sống trong phạm vi thời gian khúc củi cháy. Bà mẹ Altea dập lửa và giấu khúc củi đi. Khi lớn lên, trong một cuộc cãi vã, Meleagro đã giết những người cậu của mình. Bà mẹ tức giận ném khúc củi vào lửa và Meleagro bị chết (M., VIII, 270-545). Đưa ra ví dụ này, Virgilio muốn nói rằng các hồn có thể gầy còm mà không cần nguyên nhân.

25-26. Hình ảnh trong gương cử động - ý nói bề ngoài của các hồn thể hiện tình trạng bên trong.

32-108. Giảng về con đường vĩnh cửu - Stazio giảng giải (gần giống với học thuyết của Tômát Đa Canh) về cuộc sống của con người từ trong bụng mẹ, về nguồn gốc của linh hồn và sự tồn tại của hồn sau khi chết.

48. Nơi hoàn hảo - trái tim.

63. Nhà thông thái hơn con - đây là Averois (1126 – 1198), nhà triết học, danh y Arập, người bình luận triết học Aristotle hay nổi tiếng (X, ĐN., IV, 144).

79. Khi nàng Lakêrít sợi lanh đã cạn - đây là Làchesis, một trong ba nữ thần phụ trách vấn đề sinh mệnh con người. Làchesis xâu chỉ (bắt đầu cuộc đời), Cloto kéo sợi (kéo dài cuộc đời), Atropos cắt chỉ (kết thúc cuộc đời) (X, ĐN., XXXIII, 126).

86. Xuống một trong hai bờ - hoặc ở cửa sông Tevere (Tiberis), hoặc sông Acheronte (X, TT., 94-105).

89-96. Đoạn này Dante ngược với Tômát Đa Canh, cho rằng hồn khi lìa khỏi xác sẽ trở nên độc lập.

121. Đức Chúa Trời thật khoan dung biết bao - câu này trong nguyên bản: “Summae Deus clementiae” bằng tiếng Latinh, là câu đầu của bản kinh sáng.

128. Ta không biết chồng nào cả - câu này trong nguyên bản: “Virum non cognosco”  bằng tiếng Latinh, lời của Đức Mẹ Maria trả lời Thánh Gabrielo.

130-132. Đoạn này nhắc lại một tích của Ovid trong Matamorphoses: Elice (hoặc Calisto), nữ thần trợ tá của Diana, bị Diana đuổi đi vì đã để cho Thần Dớt (Jupiter-Jove) quyến rũ. Iona (Hera), vợ thần Dớt ghen tuông đã biến Elice thành con gấu cái và xua bầy chó vào cắn nhưng thần Dớt bí mật đưa nàng cùng con trai nàng Arcade lên trời, biến Elice thành chòm sao Đại Hùng (Ursa Major), còn Arcade thành chòm sao Mục Phu (Boötes) (M., II, 401-530).

132. Nhiễm nọc độc Vênêra - tức Vệ Nữ (Venus), nữ thần của tình yêu, sắc đẹp, tình dục, sinh sản, nữ quyền.

Dante - TĨNH THỔ - Khúc 24

KHÚC XXIV

Tầng thứ sáu (kết thúc).

Trò chuyện và đi không cản trở nhau

Không làm chậm, mà làm cho thêm chóng

Như con thuyền được gió đẩy xuôi chiều.

⁴ Khi nhận ra rằng tôi vẫn còn sống

Các linh hồn giống như chết lần hai

Sự kinh ngạc từ các hốc mắt trũng.

⁷ Và câu chuyện của tôi lại tiếp tục

Tôi nói: “Hỡi hồn trong việc đi lên

Anh đi chậm là vì do hồn khác.

¹⁰ Picácđa ở đâu? Hãy cho tôi biết

Nếu anh biết, và có linh hồn nào

Đáng chú ý, trong số nhìn chằm chặp”.

¹³ “Chị gái tôi tốt bụng và xinh đẹp

Không hiểu chị có hơn nhiều người không

Mà đã đoạt vương miện Ôlimpíc”.

¹⁶ Anh ta nói tiếp: “Ở đây không cấm

Nêu rõ tên từng người, bởi bề ngoài

Vì sự nhịn ăn này, đã biến dạng.

¹⁹ Người này, anh ta chỉ, là Bônagiunta

Bônagiunta ở Lucca, mà bộ mặt

Bị thủng lỗ chỗ và nhiều vảy hơn.

²² Từng giữ nhà thờ Thánh, làm thủ quĩ

Ông người Tua, bị trừng phạt ở đây

Vì món lươn Bônêxa và rượu Vécnác”.

²⁵ Anh ta nêu nhiều tên khác ở gần

Và xem ra tất cả đều vui vẻ

Vì không thấy bộ mặt nào sa sầm.

²⁸ Cả Ubanđin đa Pila và Bonifaxiô

Xưa đã mời biết bao người ăn tiệc

Nay nghiến răng trong cơn đói giày vò.

³¹ Tôi thấy Máckêđê, xưa ở Forli

Ngài uống rượu suốt ngày, dù không khát

Mà vẫn uống, không biết chán là gì.

³⁴ Một người nhìn tôi nhiều hơn người ta

Có vẻ muốn gặp tôi hơn người khác

Thế là tôi chọn anh ở Lúcca.

³⁷ Và tôi nghe thấy anh ta thì thầm

Cái gì như “Gentúcca”, tôi cảm thấy

Vết thương công lý đang gặm nhấm anh.

⁴⁰ “Hỡi linh hồn muốn trò chuyện với tôi –

Tôi nói – anh hãy làm sao đó

Để câu chuyện thỏa mãn cả hai người”.

⁴³ “Có một phụ nữ còn chưa che mặt

Sẽ làm vui cho thành phố của tôi

Dù người chê nó cũng không hề ít.

⁴⁶ Anh nhớ mang theo điều tiên đoán này

Nếu tiếng thì thầm làm anh nhầm lẫn

Thì sự việc sẽ làm sáng tỏ ngay.

⁴⁹ Nhưng hãy nói, có phải tôi gặp người

Đưa ra phong cách mới, bắt đầu với:

“Hỡi các phu nhân hiểu biết tình yêu”.

⁵² Tôi trả lời: “Chính tôi người đã viết

Khi tình yêu gợi cảm hứng cho tôi

Tình nhắc lời và tôi chỉ diễn đạt”.

⁵⁵ “Cái trở ngại khiến cho Guitônê

Cùng Ngài công chứng và tôi xa lạ

Là phong cách mới ngọt ngào tôi nghe.

⁵⁸ Tôi thấy ngòi bút của anh theo sát

Cái mà tình yêu chỉ dẫn cho anh

Điều chúng tôi không bao giờ có được.

⁶¹ Và người sẽ còn muốn đi xa hơn

Nhìn ra khác biệt của hai phong cách”

Dường như đã đủ, anh ta lặng im.

⁶⁴ Giống như chim trú đông về sông Nin

Chúng bay chậm, cả bầy trong không khí

Sau đó tăng tốc bay thành từng hàng.

⁶⁷ Đám linh hồn đang tụ tập nơi kia

Cũng quay đi, rồi vội vàng rảo bước

Nhẹ nhàng trong sự mong muốn gầy gò.

⁷⁰ Giống như người vì đi nhanh đã mệt

Sẵn sàng để cho bè bạn vượt lên

Để lồng ngực đang phập phồng dịu bớt.

⁷³ Khi đoàn con chiên thần thánh đi qua

Phôrôsê đến sau tôi và hỏi:

“Anh và tôi sẽ gặp lại bao giờ?”

⁷⁶ “Tôi không biết còn sống được bao ngày

Dù bờ bến đã gần, nhưng ước muốn

Đã vượt lên phía trước – tôi trả lời –

⁷⁹ Vì cái nơi tôi sinh ra để sống

Ngày càng trút bỏ mọi điều tốt lành

Và có vẻ đi tới điều kinh khủng”.

⁸² “Thôi anh đi đi, tôi đã thấy kẻ

Có tội nhất bị con thú kéo về

Phía thung lũng không bao giờ tha thứ.

⁸⁵ Con thú di chuyển mỗi lúc một nhanh

Đập cái xác tan từng phần tơi tả

Rồi bỏ lại trên mặt đất kinh hoàng.

⁸⁸ Những thiên cầu này không quay lâu nữa

(Anh nhìn lên trời), để anh rõ hơn

Những gì lời tôi chưa làm sáng tỏ.

⁹¹ Anh ở lại, vì thời gian rất quí

Ở nơi này, tôi đã mất quá nhiều

Để đi sát cánh cùng anh như vậy”.

⁹⁴ Giống như kỵ sĩ đang phóng thật nhanh

Tách ngựa ra, rồi vượt lên phía trước

Để giành vinh dự người đánh đầu tiên.

⁹⁷ Cũng vậy, Phôrêsê sải bước dài

Tôi tiếp tục với hai linh hồn ấy

Từng là những đại nguyên soái trên đời.

¹⁰⁰ Khi anh đã xa phía trước chúng tôi

Tôi căng mắt để nhìn theo anh ấy

Tâm trí tôi còn vương vấn những lời.

¹⁰³ Một cây thứ hai có cành màu xanh

Đột ngột hiện ra ở trong tầm mắt

Chúng tôi nhìn chăm chú, khi đến gần.

¹⁰⁶ Dưới gốc cây nhiều cánh tay giơ lên

Hướng vòm lá, kêu điều gì không rõ

Vẻ hấp tấp, dại dột như trẻ con.

¹⁰⁹ Họ cầu xin mà không được trả lời

Nhưng để kích thích khát khao của họ

Cây giữ vật họ thèm khát trên cao.

¹¹² Họ bỏ đi, như người vừa tỉnh giấc

Lập tức chúng tôi đến gần cái cây

Đã từ chối bao khẩn cầu, nước mắt.

¹¹⁵ “Hãy đi qua, đừng đến gần hơn nữa

Đây là nhánh của cây ở trên cao

Mà Eva đã hái và ăn quả”.

¹¹⁸ Tôi không biết ai nói trong vòm lá

Cả ba chúng tôi vội nép vào nhau

Sau đó tiến lên men theo tảng đá.

¹²¹ Cái tiếng kia lại nói: “Hãy nhớ đến

Những đứa con nguyền rủa của đám mây

Chống lại Têxêô trong cơn say gây chuyện.

¹²⁴ Và những người Do Thái quá yếu mềm

Bên dòng nước bị Gêđêông từ chối

Khi từ núi tiến về Mađian”.

¹²⁷ Cứ thế, chúng tôi theo mé con đường

Vừa nghe kể tội lỗi của cái miệng

Trả giá bằng hình phạt những đau thương.

¹³⁰ Rồi trên chỗ rộng của con đường vắng

Chúng tôi tiến hơn một nghìn bước chân

Chẳng ai nói gì mà chỉ suy ngẫm.

¹³³ Bất chợt nghe tiếng: “Ba người trầm ngâm

Đi đâu đấy?” – tôi giật mình run rẩy

Như con vật vốn sợ bóng, giật mình.

¹³⁶ Tôi ngẩng đầu lên để xem ai nói

Nhưng có bao giờ thấy được trong lò

Đang rực cháy: thủy tinh hay kim loại.

¹³⁹ Lại tiếng đó: “Nếu muốn lên cao hơn

Thì lối vào ở đây, cho những kẻ

Muốn ra đi để tìm sự yên bình.

¹⁴² Không thấy gì hình dáng của thiên thần

Tôi quay lại với hai nhà thông thái

Như người theo hướng dẫn của tai mình.

¹⁴⁵ Và giống như trước tia nắng rạng đông

Một làn gió nhẹ tháng năm thoang thoảng

Mùi có hoa trong không khí ngát hương.

¹⁴⁸ Tôi cảm thấy làn gió lướt qua trán

Trong không khí mùi thức ăn thiên thần

Và cảm thấy làn gió nhẹ của cánh.

¹⁵¹ Và nghe: “Phúc cho người mà ân sủng

Của Chúa soi sáng nên không bị mê

Bởi mùi thơm gợi quá nhiều thèm muốn

¹⁵⁴ Không tham lam quá mức độ bao giờ”.

KHÚC XXIV

10. Piccarda - chị của Forese (X, TT., XXXIII, 48).

15. Vương miện Ôlimpíc - tức lên Thiên đường (X, TĐ., III, 34-108).

20. Bônagiunta ở Lucca - tức Bonagiunta, nhà thơ theo trường phái thơ Sicilia.

24. Món lươn Bônêxa và rượu Vécnác - lươn ở hồ Bolsena tẩm rượu vang Vernaccia là món ngon nổi tiếng.

28. Cả Ubanđin đa Pila và Bonifaxiô - Ubandin da la Pila và Bonifazio đều là những người nổi tiếng về tật tham ăn.

31. Máckêđê ở Forli - Messer Marchese, tức Marchesino dehli Argugliosi ở Forli.

37. Gentúcca - được coi là Gentucca Morla vợ của Bonnacorso Fondora.

43. Một phụ nữ còn chưa che mặt - tức chưa lấy chồng.

55-56. Guittônê cùng Ngài công chứng - tức Guittone del Viva di Arezzo, nhà thơ chủ soái trường phái thơ bác học (provencal) ở Toscana. Ngài công chứng Jacopo da Lentini cũng là nhà thơ lớn của trường phái Sicilia.

57. Phong cách mới ngọt ngào – “doice stil nuovo” là thi phái của Dante.

79. Cái nơi tôi sinh ra để sống - tức Firenze (Florence).

83-84. Kẻ có tội nhất - chỉ Corso Donati, em của Forese và Piccarda, thủ lĩnh phái Guelfi Đen, theo Dante là kẻ có tội nhất trong việc suy sụp của thành Firenze. Năm 1308 bị buộc tội phản bội, Donati bỏ trốn nhưng trên đường về Firenze bị ngã ngựa và bị giết chết. Dante mô tả cảnh Donati bị con thú kéo về phía Địa ngục.

122-123. Những đứa con nguyền rủa của đám mây - những quái vật nửa người nửa ngựa, con của Ixion và đám mây, say rượu trong tiệc cưới của Piritoo đòi bắt cóc phụ nữ, bị Teseo giết chết (M., XII, 210-535).

124. Những người Do Thái quá yếu mềm - đây là một tích trong Kinh Thánh kể về chuyện Gedeon (trong Kinh Thánh bản tiếng Việt gọi là Ghít-ôn) theo lời khuyên của Đức Chúa Trời chọn lựa những người lính để đem đi đánh người Madian (vì họ quá đông) bằng cách cho họ đến bên dòng nước để uống. Kết quả là chỉ có ba trăm người lấy tay vốc nước đưa lên miệng uống, còn hàng nghìn người khác đều quì gối uống nước hoặc lè lưỡi tớp nước như chó nên Đức Chúa Trời bảo Gedeon cho họ về nhà (Thủ lãnh, VII, 4-8).