Dante - TĨNH THỔ - Khúc 18

KHÚC XVIII

Tầng thứ tư (tiếp theo) – Những kẻ lười biếng.

Khi Thầy của tôi vừa kết thúc lời

Liền chăm chú nhìn mắt tôi, để biết

Liệu tôi có hiểu hết những lời Thầy.

⁴ Một vấn đề mới lại giày vò tôi

Tôi giữ im lặng và tôi tự nhủ

Có thể là mình quá làm phiền Thầy?

⁷ Nhưng người cha của tôi đã nhận thấy

Ước muốn rụt rè chưa dám nói ra

Bèn gợi chuyện để tôi thưa điều ấy.

¹⁰ Tôi bèn nói: “Thầy làm cho sống động

Cái nhìn của con và con nhận ra

Tất cả những gì mà Thầy đã giảng.

¹³ Vậy con xin Thầy, người cha của con

Giảng thêm về tình yêu, mà từ đó

Dẫn đến việc thiện hoặc điều lỗi lầm”.

¹⁶ Người đáp: “Hãy hướng về ta đôi mắt

Của trí tuệ, con sẽ thấy sai lầm

Của kẻ mù quáng dẫn dắt người khác.

¹⁹ Trong linh hồn có ước muốn yêu thương

Những gì nó thích làm say mê nó

Sự khoái lạc dễ gì cuốn rũ tình.

²² Ở trong tri giác của ta vẫn có

Hình ảnh bên ngoài và nó giấu mình

Gọi tâm hồn ta hướng về phía nó.

²⁵ Nếu nó nhìn thì tâm hồn cuốn hút

Và kẻ tù binh – tình yêu tự nhiên

Sẽ càng bền chặt nhờ sự khoái lạc.

²⁸ Rồi như ngọn lửa bốc lên không trung

Hướng lên cao là bản chất của nó

Về cái nơi mà nó thấy vững bền.

³¹ Tâm hồn khát khao đi vào mong muốn

Bay lên cao, chỉ yên lặng một khi

Đó là khi đã sở hữu đối tượng.

³⁴ Ánh sáng chân lý cho con soi sáng

Nó xa lạ với ý nghĩ điên rồ

Cho rằng tình yêu luôn luôn xứng đáng.

³⁷ Ngay cả thành phần tự nhiên trong sạch

Và cục sáp sạch mà ta lấy ra

Cho cái dấu in chắc gì đã tốt”.

⁴⁰ Tôi nói: “Những lời của Thầy đã mở

Cho trí óc con bản chất tình yêu

Nhưng có điều mà con chưa hiểu rõ.

⁴³ Bởi tình yêu đưa đến từ bên ngoài

Với tâm hồn không có con đường khác

Sự lựa chọn không bắt nó trả lời”.

⁴⁶ Thầy trả lời: “Đó là trí tuệ thấy

Còn đi tiếp – vấn đề của lòng tin

Hãy chờ Bêatờrítsê con nhé.

⁴⁹ Sáng tạo ban đầu riêng với vật chất

Trong khi nó ở trong vật chất này

Và nó chứa đựng tính năng đặc biệt.

⁵² Khi không hoạt động thì không nhìn thấy

Mà chỉ nhìn thấy ở sự hiện ra

Như đời sống của cây cho chiếc lá.

⁵⁵ Mầm mống của sự nhận thức từ đâu

Vây lấy con người màn sương bí ẩn

Và từ đâu những ham muốn ban đầu.

⁵⁸ Giống như con ong thì có nhu cầu

Làm ra mật mà không khen, chẳng trách

Cân nhắc chi những ý chí ban đầu.

⁶¹ Nhưng mà sau nó nhiều thứ đi theo

Và trời cho anh khả năng phân xử

Sự lựa chọn đứng ở cửa ra vào.

⁶⁴ Câu trả lời cho anh, người mang tới

Một tình yêu tốt đẹp hoặc đáng khinh

Mà vấn đề: tiếp nhận hay từ chối.

⁶⁷ Những người đi đến tận cùng lẽ phải

Nhận ra cái tự do bẩm sinh này

Rồi để lại đạo đức cho thế giới.

⁷⁰ Ngay cả tình yêu đến từ bên ngoài

Nhưng cái tình yêu trong ta bùng cháy

Ta có khả năng kiềm chế nó ngay.

⁷³ Đó những gì mà Bêatờrítsê gọi

Là ý chí tự do – nhớ điều này

Nếu nàng nói với con về điều đó”.

⁷⁶ Đã nửa đêm, mảnh trăng muộn giữa trời

Trong giống như một cái chảo đang cháy

Làm xuất hiện những vì sao hiếm hoi.

⁷⁹ Nó đi lên bầu trời theo hướng đi

Của mặt trời, vào lúc người La Mã

Thấy nó lặn giữa Xácđi và Coócxi.

⁸² Linh hồn vĩ đại mang lại danh tiếng

Cho Piêtôla hơn là Mantova

Và đã đặt lên cho tôi gánh nặng.

⁸⁵ Nặng đến nỗi, sau khi tiếp nhận nó

Câu trả lời cởi mở và rõ ràng

Tôi đứng như người đang mơ màng ngủ.

⁸⁸ Nhưng đột nhiên tôi bị đánh thức bởi

Tiếng kêu to từ một đám âm hồn

Đang chạy theo chúng tôi sau tảng đá.

⁹¹ Xưa dọc con sông Itxmênô và Axôpô

Dân chúng Têbăng sôi sục kéo đến

Giữa ban đêm để cầu thần Báccô.

⁹⁴ Cũng như thế, tôi thấy họ kéo đến

Trong bối rối, sải những bước chân dài

Bị hối thúc bởi tình yêu cao thượng.

⁹⁷ Họ đến chỗ chúng tôi trong phút chốc

Cả một đoàn lớn chuyển động vội vàng

Hai người đi trước vừa kêu vừa khóc.

¹⁰⁰ “Maria vội vàng chạy lên đồi”

“Xêđarê để Mácxilia ở đó

Sang Tây Ban Nha bao vây Ilécđa”.

¹⁰³ “Nhanh lên, nhanh lên, đừng mất thời gian

Vì thiếu tình yêu – đám đông kêu thế –

Nhiệt tâm tốt làm thức dậy lòng thương”.

¹⁰⁶ “Hỡi những người đang sôi bầu nhiệt huyết

Bù lại khi lười nhác và hững hờ

Làm việc tốt mà các ngươi chậm chạp!

¹⁰⁹ Người này còn sống – tôi không dối đâu –

Muốn lên trên cao khi mặt trời mọc

Xin chỉ giùm tôi lối đi tiếp theo?”

¹¹² Đó là lời của vị hướng dẫn tôi

Và một linh hồn nói trong khi chạy:

“Đi theo chúng tôi sẽ thấy lối này.

¹¹⁵ Vì muốn nhanh nên chúng tôi vội vã

Không thể dừng lại, xin hãy làm ơn

Đừng phán xét là chúng tôi thô lỗ.

¹¹⁸ Tôi là trưởng Tu viện Thánh Zênô

Dưới triều vua Bácbarốtxa tốt bụng

Mà Milan vẫn đau đớn nhớ về.

¹²¹ Có kẻ một chân đã bước vào mồ

Chẳng lâu nữa sẽ khóc cho Tu viện

Sẽ buồn vì từng cai trị ngày xưa.

¹²⁴ Bởi vì con trai ông ta ươn hèn

Mà tâm hồn còn tệ hơn thân xác

Được ông cho làm một người chăn chiên”.

¹²⁷ Đám đông chạy qua chỉ trong chớp nhoáng

Nên tôi không rõ nói hay tạm ngừng

Nhưng những lời quả là rất ấn tượng.

¹³⁰ Và cái người vẫn thường xuyên giúp đỡ

Nói với tôi: “Hãy nhìn hai hồn kia

Đang cắn chặt hàm răng trong buồn bã”.

¹³³ Chúng tôi nghe tiếng kêu: “Họ chết rồi

Cái dân tộc đã từng đi qua biển

Gioócđan chỉ thấy con cháu họ thôi.

¹³⁶ Và những người không chịu nổi vất vả

Khi Enea đã giành được vinh quang

Họ chỉ sống một cuộc đời nhục nhã”.

¹³⁹ Khi những linh hồn đó đã đi rồi

Khi chúng tôi không nhìn thấy họ nữa

Một ý nghĩ mới lọt vào đầu tôi.

¹⁴² Từ đó nảy sinh ra nhiều ý khác

Rồi ý này xen ý khác lan man

Khiến tôi nhắm mắt lại vì vui thích

¹⁴⁵ Và những nghĩ suy đi vào giấc nồng.

 KHÚC XVIII

18. Kẻ mù quáng dẫn dắt người khác - đây là Epicurus và trường phái triết học của ông “cho rằng tình yêu luôn luôn xứng đáng” (câu 36).

49. Sáng tạo ban đầu riêng với vật chất - theo học thuyết của triết học kinh viện thì sáng tạo ban đầu là những gì hòa nhập với vật chất, mang lại cho nó một hình thức tồn tại. Đối với con người thì sáng tạo ban đầu là tâm hồn, riêng với vật chất trong khi nó vẫn ở trong vật chất. “Và nó chứa đựng tính năng đặc biệt”, đấy là “tình yêu tự nhiên” (X, TT., 94).

74. Bêatờrítsê gọi là ý chí tự do - X, TĐ., IV, 13-21; TĐ., V, 22-24.

79-81. Theo đường đi của mặt trời - Mặt trăng đi vào chòm Hồ Cáp, theo con đường mà mặt trời đi, khi nó đi vào chòm sao này người La Mã ngỡ là nó lặn ở giữa đảo Sardegna và đảo Corsica.

83. Pietola - ngôi làng nhỏ, quê hương của Virgilio.

91-93. Ismeno và Asopo - hai con sông ở Beotia, khi người Tebani tế lễ thần Bacco (Bacchus) vào giữa đêm.

100. Maria vội vàng chạy lên đồi - theo Kinh Phúc Âm thì Maria vội vàng lên vùng đồi núi thăm người chị em họ là Elisabetla để báo tin là mình đang mang thai (Luca, 1: 39-40).

101-102. Xêđarê để Mácxilia ở đó - Cesare để Brutus ở lại bao vây Marsiglia (Marseille) còn ông thì chạy sang Tây Ban Nha tổ chức bao vây Ilerda (Lérida) năm 49 tr. CN.

118. Tu viện Thánh Zênô - San Zeno ở Verona, tên của người nói lời này không rõ.

119-120. Dưới triều vua Bácbarốtxa - Hoàng đế Federico Barborossa năm 1162 đã cho phá hủy thành phố Milano chống lại ông, chính vì thế “mà Milan vẫn đau đớn nhớ về”.

121-126. Có kẻ một chân đã bước vào mồ - đây là Alberto della Scala (chết năm 1301), lãnh chúa Verona và con trai Giuseppe (chết năm 1313), một kẻ thọt chân, xấu xí cả thể xác cũng như tính tình.

132. Đang cắn chặt hàm răng trong buồn bã - đang hối hận về tội lỗi.

133-135. Họ chết rồi/ Cái dân tộc đã từng đi qua biển - theo Kinh Thánh, dân Do Thái đi từ Ai Cập qua biển Đỏ rồi sợ đi vào vùng đất hứa vì thế tất cả người lớn đều bị chết trên sa mạc, chỉ 40 năm sau đó con cháu họ mới nhìn thấy Gioócđani (Xuất hành, XIV, 11-13).

136-138. Những người không chịu nổi vất vả - nói về những người Tơ roa không đủ can đảm đi theo Enea đế Roma lập quốc mà chỉ muốn dừng lại ở Sicilia.