Dante - TĨNH THỔ - Khúc 10

KHÚC X

Tĩnh thổ – Tầng núi thứ nhất – Những kẻ kiêu căng.

Sau ngưỡng cửa chúng tôi vừa bước qua

Là những âm hồn vì tình yêu xấu

Mà họ đi theo những lối quanh co.

⁴ Nghe tiếng động, cửa đóng lại sau tôi

Nếu lúc đó mà tôi quay nhìn lại

Thì biết làm sao cáo lỗi việc này.

⁷ Chúng tôi đi lên theo một khe đá

Nó uốn lượn qua bên này bên kia

Như con sóng tiến lên rồi lùi lại.

¹⁰ Thầy bảo tôi: “Con hãy để ý nhìn

Ở đây đi nên tựa vào vách đá

Và đoán xem phía nào chắc chắn hơn”.

¹³ Chúng tôi đi về phía trước nhọc nhằn

Mảnh trăng lưỡi liềm tí teo, bé nhỏ

Lên giường đi ngủ sớm hơn lệ thường.

¹⁶ Khi chúng tôi đi ra khỏi khe đá

Thấy tự do trong không khí của trời

Núi lùi lại vào bên trong nơi đó.

¹⁹ Tôi mệt nhoài, mà chúng tôi không biết

Và không chắc về hướng con đường đi

Khi đến chỗ không người, như sa mạc.

²² Từ mép ngoài, một chân tường giáp với

Một vách đá đứng ở đó rất cao

Tôi ước bằng ba thân người gộp lại.

²⁵ Theo như mắt tôi có thể lướt nhìn

Từ sườn bên phải qua sườn bên trái

Phạm vi này, tôi nghĩ, rộng mênh mông.

²⁸ Khi chân chúng tôi còn chưa bước đi

Tôi nhận ra chung quanh đều là đá

Vững chắc và không một lối đi qua.

³¹Đá cẩm thạch trang điểm hình chạm nổi

Đẹp đến mức, không chỉ Pôlicơléttô

Mà thiên nhiên cũng không mô phỏng nổi.

³⁴ Vị thiên thần xuống trần để truyền tin

Về bình an đã từ lâu cầu khẩn

Đã bỏ điều cấm đoán tự trời xanh.

³⁷ Trước mắt chúng tôi như một hình chạm

Rất sinh động, trong tư thế dịu hiền

Không hề giống như những hình câm nín.

⁴⁰ Có vẻ như thần đã nói: “Ave”

Bởi vì bên thần là người phụ nữ

Mở ra con đường dẫn đến tình yêu.

⁴³ Cử chỉ của nàng diễn đạt rõ ràng

Câu: “Đây là kẻ nô bộc của Chúa”

Như một hình ảnh trên sáp in lên.

⁴⁶ “Con nhớ chú tâm vào một chỗ này”

Người Thầy hiền hậu của tôi bảo thế

Tôi đứng cạnh, về phía trái tim người.

⁴⁹ Tôi hướng mắt nhìn bên phải và thấy

Sau hình Maria, phía bên kia

Người hướng dẫn của tôi đang đứng đấy.

⁵² Một câu chuyện khác cũng khắc trên vách

Tôi vượt qua Thầy và tiến lại gần

Để xem chuyện đó bày ra trước mắt.

⁵⁵ Ở trên đá, người ta thấy khắc lên

Cỗ xe với những con bò kéo tráp

Từng làm khiếp sợ viên chức lạm quyền.

⁵⁸ Bảy dàn đồng ca chia từ đám đông

Hai giác quan của tôi đang tranh cãi

Thị giác bảo “Hát”, thính giác bảo “Không”.

⁶¹ Cũng giống như vậy, trước làn khói thơm

Trước điều diễn ra thì mắt và mũi

Vẫn tranh cãi với nhau “Có” hoặc “Không”.

⁶⁴ Trước tráp thánh điển thiêng liêng như thế

Người hát thánh ca áo choàng vén lên

Trường hợp này kém hoặc hơn hoàng đế.

⁶⁷ Đối diện Đavít, chạm bên cửa sổ

Của lâu đài, nàng Micôn đang nhìn

Vẻ mặt tức tối và rất buồn bã.

⁷⁰ Tôi bước lên để được xem gần hơn

Một câu chuyện khác ở phía bên phải

Trên nền trắng toát, phía sau Micôn.

⁷³ Ở đây ghi lại hành động vẻ vang

Của hoàng từ La Mã, mà đức độ

Cho Thánh Grêgôriô một chiến công.

⁷⁶ Tôi muốn nói về Tơraianô

Khi người đàn bà góa kia khóc lóc

Và nước mắt giữ cương ngựa của ông.

⁷⁹ Xung quanh Hoàng đế là các kỵ sĩ

Những phù hiệu đại bàng trên nền vàng

Phía trên họ, như đung đưa trong gió.

⁸² Người đàn bà bất hạnh giữa đám người

“Xin giúp tôi, con trai tôi bị giết

Điều này làm tan nát trái tim tôi”.

⁸⁵ Hoàng đế nói: “Đợi đến khi ta về”

Thì người đàn bà bất ngờ lại nói:

“Nhưng nếu ngài không trở lại thì sao?”

⁸⁸ Hoàng đế đáp: “Người kế vị sẽ làm”

Người đàn bà: “Việc tốt do người khác

Trong khi ngài quên bổn phận của mình”.

⁹¹ “Hãy yên tâm, vì ta đây cần phải

Làm tròn bổn phận trước khi ra đi

Lòng thương và nghĩa vụ ta đòi hỏi”.

⁹⁴ Đấng không bao giờ thấy điều gì mới

Tạo nên điều kỳ diệu của ngôn từ

Sẽ cảm thấy vô nghĩa trước việc đó.

⁹⁷ Tôi vô cùng thích thú khi ngắm nhìn

Sự khiêm nhường của những hình ảnh đó

Tác giả làm cho nó quí giá hơn.

¹⁰⁰ “Có nhiều người, bước chân họ rất êm –

Nhà thơ nói – nhưng họ đi chậm chạp

Ta sẽ hỏi họ con đường đi lên”.

¹⁰³ Mắt tôi đang thích thú và mừng vui

Trước điều mới lạ, tò mò muốn biết

Nên hơi luống cuống quay về phía Thầy.

¹⁰⁶ Tôi không muốn làm cho bạn bối rối

Khi nói với bạn, bạn đọc của tôi

Rằng Chúa trời tính nợ từ tội lỗi.

¹⁰⁹ Xin đừng suy nghĩ về những hình phạt

Mà xin hãy nghĩ trong giờ cuối cùng

Điều xấu nhất là trong giờ Phán xét.

¹¹² Tôi nói với Thầy: “Cái đang đi đấy

Không có vẻ gì giống với hình người

Con không hiểu cái gì, mắt đã rối”.

¹¹⁵ “Hình phạt mà họ đang mang, nặng trĩu –

Thầy tôi đáp – khiến họ phải cúi mình

Lúc mới đầu, chính ta cũng không hiểu.

¹¹⁸ Nhưng nhìn kỹ và phân biệt cách nhìn

Cái đám người đang còng lưng dưới đá

Họ tự hành hạ chính bản thân mình”.

¹²¹ Hỡi những tín đồ Cơ đốc kiêu ngạo

Bất hạnh thay những trí tuệ lu mờ

Dẫn các người đi con đường tụt hậu.

¹²⁴ Không thấy rằng ta chỉ là con sâu

Từ sâu này sinh ra con bướm thánh

Rồi bay về phía chính nghĩa đó sao?

¹²⁷ Vì cái gì mà con tim kiêu ngạo

Các người không hề phân biệt hay sao

Người với loài giun còn chưa hoàn hảo?

¹³⁰ Giống như để chống đỡ một mái nhà

Người ta vẫn thường làm giá chống đỡ

Những người ngực liền với đầu gối kia.

¹³³ Một nỗi đau mờ ảo đã gợi lên

Nỗi đau thực, khi tôi nhìn vào họ

Cả một đoàn đang lũ lượt đi lên.

¹³⁶ Họ bị gập người lại nhiều hoặc ít

Tùy vào sức nặng họ mang trên vai

Trong bọn họ, có kẻ kiên nhẫn nhất

¹³⁹ Đang nói trong nước mắt: “kiệt sức rồi!”

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC X

2. Những âm hồn vì tình yêu xấu - tình yêu là nguyên nhân của tất cả mọi việc làm của con người. Nó tốt hay xấu phụ thuộc vào tình yêu tốt hay xấu (X, TT, XVII, 91-139).

16. Khi chúng tôi đi ra khỏi khe đá - nghĩa là các nhà thơ đã đến tầng thứ nhất của Tĩnh thổ, nơi các linh hồn đang chuộc lại tội kiêu căng.

32. Policleto - nhà điêu khắc Hy Lạp sống vào thế kỷ thứ V tr. CN.

34. Vị thiên thần truyền tin - tin rằng Chúa Giêsu đã ra đời.

40. Ave - tiếng Latinh nghĩa là “Hãy vui”.

44. Đây là kẻ nô bộc của Chúa - trong nguyên bản bằng tiếng Latinh: “Ессе ancilla Dei”.

56-69. Cỗ xe với những con bò kéo tráp - bức tranh thứ hai này kể một tích trong Kinh Thánh (Sách Samuen II) về cuộc chở thánh điển đến Jerusalem (Bản Kinh Thánh tiếng Việt gọi là Rước Hòm Bia về Giêrusalem). Vua David tham gia trong nhóm người nhảy múa để cho vợ Ngài là Micol, con gái vua Saul, phát ghen.

73-93. Ghi lại hành động vẻ vang - bức tranh thứ ba kể truyền thuyết về Hoàng đế Traiano đã khiêm tốn lắng nghe lời trách móc của một góa phụ.

75. Cho Thánh Grêgôriô một chiến công - có một truyền thuyết được kể lại rằng, nhờ lời cầu nguyện của Giáo hoàng Gregorio (chết năm 604) mà Hoàng đế Traiano được giải thoát khỏi Địa ngục, được sống lại lần hai và sau đó được lên Thiên đường (X, TĐ., XX, 44-48; 106-117).

94. Đấng không bao giờ thấy điều gì mới - là Thượng đế, người biết được cả quá khứ, hiện tại cũng như tương lai.