Dante - TĨNH THỔ - Khúc 20

KHÚC XX

Tầng thứ năm (tiếp theo).

Khi đứng trước một ý chí mạnh hơn

Điều người muốn nhưng tôi thì trái lại

Tôi giống như miếng bọt chưa đã thèm.

⁴ Tôi đi theo người hướng dẫn của tôi

Lên những chỗ trống dọc theo vách đá

Như trên bức tường dọc lỗ châu mai.

⁷ Những người nằm gần mép bờ phía ngoài

Đang nhỏ giọt nước này đến giọt khác

Về những cái ác tràn ngập cuộc đời.

¹⁰ Con sói cái cổ, trời đất tru diệt

Tham con mồi hơn bất cứ con nào

Vì cái đói cồn cào đang than khóc.

¹³ Ôi trời xanh, vòng xoay ai hiểu nổi

Làm đổi thay bao sự vật dưới trần

Liệu có đến đuổi đi con sói cái.

¹⁶ Chúng tôi đi, từng bước chân chậm rãi

Để ý những hồn mệt mỏi, đau thương

Đang nức nở và than khóc trong bụi.

¹⁹ Tôi bỗng nghe vang lên từ đâu đó

Tiếng kêu: “Ôi Đức Mẹ Maria”

Như của người đàn bà đang trở dạ.

²² Và tiếp tục: “Sao người khổ sở vậy

Khi người ta thấy ở nơi tồi tàn

Người sinh ra mầm mống thần thánh ấy”.

²⁵ Sau đó tôi nghe: “Ôi Phabờrixiô

Coi trọng danh dự dù sống nghèo khổ

Ghét sự giàu có với những thói hư”.

²⁸ Những lời đó đã làm cho tôi vui

Tôi tiến lên phía trước mong biết được

Linh hồn đã nói ra những lời này.

³¹ Rồi hồn còn nói về sự hào phóng

Của Nicôlô với các cô nàng

Mà danh dự tuổi thanh xuân hướng đến.

³⁴ “Hỡi linh hồn nói những lời đẹp đẽ

Hãy nói cho tôi biết ngươi là ai

Sao chỉ mình ngươi nói lời như thế?

³⁷ Những lời của ngươi sẽ được đền bù

Khi tôi kết thúc một con đường ngắn

Và cuộc đời theo đích cuối bay về”.

⁴⁰ “Tôi sẽ nói – hồn đáp – dù tôi chẳng

Đợi điều chi dưới đó, mà vì ngươi

Đã tỏa sáng ân huệ khi còn sống.

⁴³ Ta là rễ của một cây ác độc

Mà bóng cây trên mặt đất trùm lên

Hiếm khi người ta hái được quả ngọt.

⁴⁶ Nếu Đôagiô, Linla, Guantô, Bờrútgia

Có thể làm, thì trả thù kết thúc

Ta cầu mong cho điều đó xảy ra.

⁴⁹ Dưới trần gọi ta là Ugo Capetô

Từ ta mà Philipi và Luigi sinh hạ

Lâu nay vẫn cai trị nước Pháp kia.

⁵² Bố mẹ ta bán thịt ở Pari

Khi các vị vua cũ đã mất hết

Chỉ trừ một người đã thành thầy tu.

⁵⁵ Ta thấy mình nắm trong tay dây cương

Cai trị vương quốc và đầy quyền lực

Lắm bè bạn và của cải vô cùng.

⁵⁸ Rồi cái vương miện đang để trống ấy

Được đặt lên trên đầu con trai ta

Từ đó truyền lại các đời sau đấy.

⁶¹ Cho đến khi của hồi môn Pờrôvăng

Chưa tước mất ở dòng họ liêm sỉ

Không gây hại gì, dù kém tài năng.

⁶⁴ Sau đó bắt đầu cướp bóc người ta

Và rồi vì sám hối, nó đã chiếm

Pôngti, Noócmăngđia, Guátcônha.

⁶⁷ Cáclô đến Italia, vì sám hối

Biến Cuarađinô thành nạn nhân

Đưa Tômaxô về trời, cũng vì sám hối.

⁷⁰ Ta thấy thời khắc không còn xa lắm

Một Cáclô mới rồi sẽ lại làm

Vì sự vinh quang của dòng họ hắn.

⁷³ Hắn không có quân, chỉ có ngọn lao

Duy nhất mà Giuđa từng sử dụng

Hắn đã làm vỡ bụng Phiôrenxa.

⁷⁶ Hắn chiếm được không chỉ có đất đai

Mà hắn chiếm cả nhục nhã, tội lỗi

Hắn coi thường sự trừng phạt ở đây.

⁷⁹ Một tên Cáclô khác, trên biển cả

Ta thấy nó bán con gái giống như

Tên cướp biển bán người nô lệ nữ.

⁸² Ôi lòng tham, ngươi còn biết làm gì

Khi đầu độc dòng họ ta như thế

Đến nỗi thân xác cũng chẳng đáng gì?

⁸⁵ Ta thấy điều còn khủng khiếp hơn kia

Chúa Giêsu qua Giáo hoàng bị bắt

Khi hoa huệ tây vào được Alanha.

⁸⁸ Ta thấy vị ấy bị hành hạ bởi

Lời chửi bới và hằn học chua cay

Hai tên cướp đã giết chết vị ấy.

⁹¹ Tên Pilatô mới này ác vô cùng

Nhưng hắn vẫn chưa cho thế là đủ

Còn đưa vào đền những kẻ tham lam.

⁹⁴ Ôi, bao giờ tôi có được niềm vui

Ôi Chúa tôi, sự báo thù giấu kín

Sẽ làm dịu cơn giận dữ của Người.

⁹⁷ Điều tôi nói về người vợ độc nhất

Của Đức Thánh thần, mà đã khiến ngươi

Quay về tôi để được lời giải thích.

¹⁰⁰ Những lời cầu nguyện ở đây đã nói

Vào ban ngày, rồi sau đấy, ban đêm

Chúng tôi nói về tấm gương ngược lại.

¹⁰³ Khi chúng tôi kể về Pigờmaliông

Lòng khát vàng biến hắn thành kẻ cắp

Tên phản bội và huynh đệ tương tàn.

¹⁰⁶ Và Mida đã rơi vào tai họa

Vì đuổi theo sự ước muốn tham lam

Đã trở thành trò cười cho thiên hạ.

¹⁰⁹ Chúng tôi nhớ về Acan điên rồ

Giấu chiến lợi phẩm và đang hành hạ

Bởi sự tức giận của Chúa Giêsu.

¹¹² Xaphiara và chồng – chúng tôi buộc tội

Và vui vì ngựa giẫm Êliôđôrô

Sự nhục nhã kéo dài theo đồi núi.

¹¹⁵ Lên án Polinétxtô đã giết

Pôliđôrô và kêu lên: “Cơrátxô

Vị của vàng thế nào, mày đã biết”.

¹¹⁸ Có kẻ nói to, có kẻ nói khẽ

Tùy sự kích thích của lòng nhiệt tình

Khi bước hoạt bát, khi đi chậm rãi.

¹²¹ Không chỉ mình tôi đã nói ban ngày

Về điều tốt, nhưng ở đây không thấy

Một linh hồn nào lên tiếng ở đây”.

¹²⁴ Chúng tôi đã đi xa linh hồn ấy

Và đang cố sức đi hết con đường

Với tất cả sức lực, về điểm cuối.

¹²⁷ Và tôi cảm thấy núi như sụp đổ

Và rung lên, nỗi sợ vây lấy tôi

Như vây người sắp bị đem xử tử.

¹³⁰ Đảo Đêlô cũng không rung mạnh thế

Khi Latôna chưa xây tổ ở đây

Để sinh ra hai con mắt của Chúa.

¹³³ Rộ lên tiếng kêu ở khắp bốn phía

Khiến Thầy tôi vội vã đến bên tôi

Nói: “Đừng sợ, đã có ta che chở”.

¹³⁶ Tất cả hát: “Vinh quang Đức Chúa Trời”

Tôi hiểu ra ý nghĩa tiếng hát đó

Qua tiếng hát ở không xa chúng tôi.

¹³⁹ Chúng tôi đứng im, lắng nghe tiếng hát

Như người chăn cừu trong buổi đầu tiên

Cho đến khi bài thánh ca chấm dứt.

¹⁴² Chúng tôi đi tiếp con đường thánh thần

Vừa nhìn âm hồn nằm trên mặt đất

Vừa nghe những lời quen thuộc khóc than.

¹⁴⁵ Sự dốt nát muôn đời đang gây sự

Không khơi ra sự hiểu biết cho tôi

Điều này tôi có khả năng nhớ rõ.

¹⁴⁸ Nó hành hạ tôi rất nhiều lúc đó

Lúc vội vàng tôi không dám hỏi Thầy

Mà tự tôi thì không hiểu gì cả

¹⁵¹ Tôi bước đi trong ý nghĩ rụt rè.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XX

1-3. Đoạn này ý nói cuộc trò chuyện với Adriano V chưa làm cho Dante đã thèm.

9. Những cái ác tràn ngập cuộc đời - bủn xỉn, tham lam, dâm đãng.

10. Con sói cái - X, ĐN., I, 49-60.

25. Ôi Phabờrixiô - Caio Fabrizio (thế kỷ III tr. CN), một vị tướng La Mã luôn coi trọng danh dự dù sống nghèo khổ.

31-33. Sự hào phóng của Nicôlô - Nicolas de Bari ném tiền qua cửa sổ cứu giúp ba cô gái nghèo.

43. Ta là rễ của một cây ác độc - đây là Huges Capet (Ugo Capeto) người sáng lập ra triều đại Capétiens ở Pháp, sau đó trong số các vua kế nghiệp có bốn Filippi và bốn Luigi.

46. Đôagiô, Linla, Guantô, Bờrútgia - Doagio, Lilla, Guanto, Bruggia - bốn thành phố của Flandre, Pháp bị “Italia hóa” về phương diện chính tả.

52. Bố mẹ ta bán thịt ở Pari - một giai thoại về Huges Capet.

66. Pôngti, Noócmăngđia, Guátcônha - các thành phố Pontì, Normandia, Guascogna.

67-69. Cáclô đến Italia - tức Hoàng tử Pháp Charles d' Anjou đến Italia theo yêu cầu của Giáo hoàng đã giết Curradino năm 1266 và giết Thánh Tommaso năm 1274.

71. Cáclô mới - đây là Charles de Valois.

75. Làm vỡ bụng Phiôrenxa - chỉ sự thắng thế của phái Guelfi Đen.

79-80. Một tên Cáclô khác... - tức Charles II d' Anjou vua Napoli bị thua trong một trận thủy chiến bị bắt giam, sau trốn thoát, gả con gái Beatrice còn trẻ cho Azzo VIII d' Este đã 42 tuổi để kiếm một số vàng.

87. Hoa huệ tây vào Alanha - ý nói phái đoàn của vua Pháp Philippe le Bel với vương miện Pháp (hoa huệ tây) đến Alagna (Anagni) bắt Giáo hoàng Bonifazio VIII, sau đó ít ngày Bonifazio thoát được nhưng rồi chết vì tức giận.

91. Tên Pilatô mới - ám chỉ Philippe le Bel.

97. Người vợ độc nhất - Đức Mẹ Maria.

103. Pigờmaliông - Pigmalïon di Tiro, vua xứ Tiro, anh trai Dido, vì tham lam đã giết Sicheo (Acerbas), chồng Dido để chiếm đoạt tài sản của họ (E., I, 340-368).

106. Mida rơi vào tai họa - Mida, vua xứ Friga xin thần Bacco thuật biến mọi thứ gì tay ông ta sờ vào đều biến thành vàng. Ngay cả đồ ăn nước uống khi tay chạm đến đều trở thành vàng. Bacco thấy thương bèn sai đi rửa tay vào nước sông Pattolo thì dòng sông cũng trở thành vàng. Mida trở nên đờ đẫn, trong cuộc so tài âm nhạc giữa Pan và Apollo, ông đã một mình ủng hộ Pan, Apollo tức giận đã gắn cho Mida đôi tai lừa (M., XI, 85-193).

109. Acan điên rồ - Acàn, đây là một nhân vật trong Kinh Thánh, các bản tiếng Việt nơi gọi là A-khan hoặc A-kha. Acàn đã ăn cắp một phần chiến lợi phẩm nên bị ném đá cho đến chết trên cánh đồng Akho “Ông Giô-suê bảo: “Sao ngươi lại gây hoạ cho chúng ta? Xin Đức Chúa giáng họa cho ngươi hôm nay!” Toàn thể Ít-ra-en ném đá A-khan. Họ ném đá và thiêu những gì còn lại. Rồi người ta chất một đống đá lớn trên A-khan. Đống đá ấy vẫn còn cho đến ngày nay” (Giô suê, VII, 25, 26).

112. Xaphiara và chồng - Saffira, theo truyền thuyết của nhà thờ, là một trong những tín đồ đầu tiên bị chết vì tội tham lam.

113. Ngựa giẫm Êliôđôrô - Eliodoro khi đi vào một đền thờ ở Jerusalem để ăn cắp đồ quí đã bị một kỵ sĩ bí ẩn cưỡi ngựa đuổi theo và cho ngựa giẫm lên.

115. Lên án Polinétxtô – Polinestòr, con rể của vua Priam đã giết em vợ là Polodoro để chiếm của cải.

116. Crasso - tức Marcus Licinius Crassus, tướng La Mã nổi tiếng giàu có và tham lam được phái đi giết Cesare và bị giết chết. Khi cái đầu lâu của Crasso được gửi đến vua Orode, ông này sai đổ vàng đang nấu chảy vào miệng Crasso, và nói: “Mày khát vàng hả, thì uống đi”.

130. Latona, để tránh sự ghen tuông của Giunone, đã trốn đến đảo Delo để sinh Apollo và Diana (hai con mắt của Chúa).

136-140. Vinh quang Đức Chúa Trời - câu này trong nguyên bản “Gloria in excelsis” bằng tiếng Latinh. Theo Kinh Phúc Âm đây là bài ca của các thiên thần mà trẻ mục đồng nghe được trong đêm Chúa Giêsu ra đời (Luca, II, 8-14).

145-151. Sự dốt nát muôn đời - Dante không hiểu được sự rung chuyển và bài ca đang vang lên ở các tầng núi.