KHÚC XXXIII
Thiên đường mặt đất (kết
thúc) – sông Ơnôê.
“Lạy Chúa những kẻ ngoại đạo đã đến”
Xen kẽ ba, bốn giọng nữ, vừa ca
Vừa khóc lóc với những câu Thánh vịnh.
4 Bêatờrítsê thở dài
thương xót
Vẻ u sầu khi nghe những lời ca
Còn Maria đứng bên cây thập ác.
7 Nhưng khi những
tiếng hát kia lặng ngừng
Bêatờrítsê như lửa trong bóng tối
Đứng bật dậy với nét mặt bừng bừng:
10 “Một ít lâu các
người chẳng thấy ta
Hỡi những chị em thân thương, quí mến
Ít lâu nữa các người lại thấy ta”.
13 Rồi nàng cho bảy
trinh nữ đi trước
Và ra hiệu cho chúng tôi cùng đi
Là cô nương, tôi, và nhà hiền triết.
16 Nàng đi như vậy
và theo ý tôi
Chưa kịp đặt bước thứ mười lên đất
Thì nàng đã nhìn thẳng vào mắt tôi.
19 Với một vẻ mặt
dịu êm, nàng nói:
“Xin đi nhanh hơn và gần em hơn
Để em nói gì thì chàng nghe rõ”.
22 Tôi tiến đến, và
khi bước ngang hàng
Nàng liền hỏi: “Người anh em, sao vậy
Tại vì sao chàng không hỏi gì em?”
25 Giống nhưng những
người vì quá tôn kính
Khi phải nói trước bậc lớn hơn mình
Thì lời nói cứ nằm im trong miệng.
28 Tôi cũng vậy, lời
không được rõ ràng
Hơi luống cuống, tôi nói: “Cô nương ạ
Những gì tôi cần, nàng biết rõ hơn”.
31 Nàng liền đáp:
“Từ nay em mong chàng
Tự giải thoát khỏi sợ hãi, xấu hổ
Và đừng nói như người đang mơ màng.
34 Cỗ xe kia con rắn
phá mất rồi
Nhưng hãy nhớ: sự trả thù của Chúa
Thì rượu, bánh mì không cứu được ai.
37 Rồi người kế vị
cũng sẽ đến thôi
Con đại bàng từng trút lông đã biến
Con quái vật trở thành một con mồi.
40 Em thấy rõ ràng
nên em báo lại
Không còn chướng ngại, và các vì sao
Sẵn sàng mang cho chúng ta thời đại.
43 Khi đó một vị Năm
Trăm Mười Lăm
Do Chúa phái đến giết con kẻ cắp
Và tên khổng lồ với nó thông dâm.
46 Có thể lời của em
hơi tối nghĩa
Như câu đố Têmi và Xphingiê
Theo cách đó chỉ làm ta rối trí.
49 Những sự kiện
giống như Naiađê
Sẽ giải ra câu đối bí hiểm ấy
Mà chẳng gây hại cho vật và mùa.
52 Còn chàng xin hãy
ghi nhớ những lời
Mà em nói, cho những người đang sống
Đời là cuộc đua đến cái chết thôi.
55 Khi kể lại trong
câu chuyện của mình
Đừng che giấu cái cây chàng đã thấy
Nó bị người ta vặt trụi hai lần.
58 Kẻ nào lấy trộm
hay tàn phá nó
Là đã xúc phạm đến Đấng Tối Cao
Ngài sẽ gọi nó, thiên thần báng bổ.
61 Linh hồn đầu tiên
từng cắn vào nó
Đã phải chờ đợi hơn năm nghìn năm
Trong sự hối hận và trong đau khổ.
64 Trí tuệ chàng ngủ
nên không hiểu rằng
Một lý do người tạo ra cây ấy
Cao hun hút và rộng khắp xung quanh.
67 Hãy để cho ý nghĩ
trong tư duy
Không như nước Enxa và trong sáng
Không như Piramô đối với cây dâu.
70 Với sự hiện diện
bấy nhiêu tình tiết
Trong sự cấm đoán đối với cây này
Về công lý, đạo đức mà Chúa đặt.
73 Thế những em thấy
lý trí của chàng
Đã hóa đá và tối đen đến mức
Làm lu mờ ánh sáng những lời em.
76 Em muốn chàng mang
trong mình sau đó
Không như cuốn sách mà như tấm hình
Có chiếc gậy hành hương quấn lá cọ”.
79 Tôi nói: “Như dấu
in trên miếng sáp
Đã tiếp nhận một vẻ không đổi thay
Lời của nàng, đầu tôi tiếp thu được.
82 Nhưng tại sao
những lời nàng mong muốn
Vẫn cứ bay trên tầm nhìn của tôi
Càng cố nắm bắt chúng càng lẩn tránh”.
85 “Để nhận biết –
nàng nói – thì trường phái
Mà chàng theo, liệu có nhận biết ra
Điều còn ẩn trong những lời em nói.
88 Chàng đã thấy,
đến con đường của Chúa
Chàng rất xa, vì từ đất tới trời
Ở vùng cao thì quay nhanh hơn cả”.
91 Tôi đáp lại điều
đó: “Tôi không nhớ
Có khi nào tôi đã tách khỏi nàng
Mà lương tâm không cắn rứt vì nó”.
94 “Nếu chàng không
còn nhớ cái lần kia –
Nàng mỉm cười trả lời – thì hãy nhớ
Hôm nay chàng vừa uống nước Lêtê.
97 Người ta xét về
lửa qua làn khói
Việc quên này chứng tỏ rõ ràng rằng
Bản án lỗi lầm đã quay hướng lại.
100 Từ nay lời của
em sẽ rõ ràng
Không che đậy – đáng ra cần phải thế
Bày trước tầm nhìn thô thiển của chàng”.
103 Trời chói sáng
và chầm chậm bước chân
Mặt trời đang dần bước vào chính ngọ
Được tạo nên bới những ánh mắt nhìn.
106 Như khi đột
nhiên dừng lại giữa đường
Người dẫn đường cảm thấy điều nghi ngại
Vì thấy xung quanh những thứ không quen.
109 Bảy cô nương
dừng lại dưới bóng cây
Như ở Anpi, bên bờ suối lạnh
Lá cây xanh còn cành cây đen ngời.
112 Ở đó tách ra một
cách miễn cưỡng
Cả Ơphơrát và Tigờri từ một nguồn
Và chia tay giống như hai người bạn.
115 “Ôi vinh quang
và ánh sáng loài người
Dòng nước kia từ một nguồn duy nhất
Đành xa nhau để về chốn xa xôi”.
118 Tôi được trả lời
cho những lời trên
“Xin Matenđa nói cho chàng rõ”
Cô nương trả lời như tự thanh minh:
121 “Tôi đã nói với
chàng từ lúc đầu
Điều này điều khác và tôi chắc chắn
Nước sông Lêtê chưa xóa hết đâu”.
124 Bêatờrítsê: “Có
điều quan trọng hơn
Đã nhiều lần làm chàng mất trí nhớ
Và rối loạn đầu óc đến ánh nhìn.
127 Nhưng chàng hãy
nhìn Ơnôê đang chảy
Hãy dẫn chàng tới đó, nàng đã quen
Làm cho trí nhớ của chàng tỉnh lại”.
130 Như trái tim hào
hiệp, không hề khó
Lấy ý muốn người khác làm của mình
Ngay từ khi thấy dấu hiệu biểu lộ.
133 Cô nương xinh
đẹp liền cầm tay tôi
Với Xtaxiô một cách nhã nhặn:
“Xin người vui lòng đi với anh này”.
136 Hỡi bạn đọc, nếu
có thời gian nữa
Tôi sẽ ngợi ca thứ nước uống này
Mà tôi uống nó chẳng bao giờ đã.
139 Nhưng bởi vì đã
tính toán từ đầu
Trang giấy dành cho khúc này đã kín
Mức nghệ thuật không cho phép kéo dài.
142 Tôi đã trở lại
từ dòng nước thánh
Được tái tạo, để sức mạnh dồi dào
Làm cây lá tốt tươi và sống động
145 Trong sạch, sẵn sàng
lên các vì sao.
CHÚ THÍCH
Chữ viết tắt:
X. – xem
ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)
Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.
Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”
Stazio, “Tebaide”
CHÚ THÍCH
Chữ viết tắt:
X. – xem
ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)
Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.
Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”
Stazio, “Tebaide”
KHÚC XXXIII
1. Lạy Chúa những kẻ ngoại đạo đã đến - câu này
trong nguyên bản: “Deus, venerunt gentes” bằng tiếng Latinh. Đây là câu đầu của
Thánh vịnh 79 “Lạy Thiên Chúa, dân ngoại đã xâm lăng lãnh địa Ngài; chúng làm ô
uế cả nơi thánh điện, phá huỷ Giê-ru-sa-lem thành đống tro tàn”.
10-12. Một ít lâu các người chẳng thấy ta/ Ít lâu nữa các người lại thấy ta - câu này trong nguyên bản: “Modicum,
et non videbitis me; et iterum modicum, et vos videbitis me” bằng tiếng Latinh
(Giăng, XVI, 16). Nhắc lại những lời trong Kinh Phúc Âm, Beatrice muốn nói rằng cỗ xe bị tên khổng lồ lấy đi
sẽ được trả lại và sẽ có
hình dáng như
cũ.
15. Là cô nương, tôi, và nhà hiền triết - tức Dante, Matelda và Stazio.
34. Cỗ xe kia con rắn phá mất rồi - tức con rồng ở khúc XXXII (X, TT., XXXII, 131-135).
36. Thì rượu, bánh mì không cứu được ai - ở Italia có một tục lệ, mà theo đó, những người thân thích của người bị giết không được phép trả thù, nếu như kẻ giết người hoặc người thân của hắn liên tục trong chín ngày
đi ra mộ của nạn nhân ăn bánh mì nhúng vào rượu vang. Beatrice muốn nói rằng: “Không
gì có thể cản trở
được công lý của Chúa
trừng phạt kẻ ác”.
43. Khi đó một vị Năm Trăm Mười Lăm - cái vị này là ai thì vẫn không được các nhà chú giải cổ điển giải thích.
47-51. Như câu đố Teemi và Xphingiê - Sphinge (Sphinx) là một quái vật có
gương mặt phụ nữ ở Tebe giết hết những ai không giải được câu đố của nó. Khi Edipo, vua Tebe
giải được câu đố của nó thì
Sphinge đã nhảy xuống tự tử từ vách núi đá. Để trả thù cho cái chết
của Sphinge, nữ
thần Temi đã xua thú dữ đến gây hại cho súc vật và mùa màng của người Tebe (M., VII, 759-765). Trong những trang sách cổ của tác phẩm
Metamophores, thay vì Laiades, người ta đọc thành Naiades và giải mã của Dante là Naiade.
Nghĩa của đoạn này được hiểu là: “Rồi những sự
kiện sẽ cho biết ai là Năm Trăm Mười Lăm, nhưng việc giải câu đố bí hiểm này sẽ chẳng gây hại cho súc
vật và mùa màng (như
việc đã kể trên).
57. Nó bị người ta vặt trụi hai lần - một lần là do Adam đã ăn trái cấm
của nó, một lần nữa
là tên khổng lồ đã lấy đi cỗ xe buộc vào nó.
61. Linh hồn đầu tiên từng cắn vào nó - tức Adam.
68. Không như nước Enxa - sông Elsa, một nhánh của sông Arno ở Firenze, nước có nhiều chất vôi phủ trên bề mặt.
69. Không như Piramô đối với cây dâu - ý nói đừng để những ý nghĩ tăm tối trong đầu giống như Piramo đã để máu của mình dính lên những quả dâu và cây dâu, biến chúng thành
màu tối (X, TT., XXVII, 37-39).
78. Chiếc gậy hành hương quấn lá cọ - của những người hành hương trở về từ đất thánh Palestine.
96-99. Beatrice
muốn nói rằng “Sự quên lãng của chàng cho thấy rằng chàng đã lầm lỗi và ý chí của chàng
không phải hướng
tới em mà là quay hướng lại. Nếu đã không lầm lỗi thì nước sông Letè đã không phải xóa đi hoài
niệm này”.
112-114. Ở đó tách ra một cách miễn cưỡng... - cả Letè và Eünoè tách ra từ một nguồn gợi cho Dante nhớ đến hai con sông Ëufratès và Tigri,
mà địa lý thời
Trung cổ cho rằng chúng có chung một nguồn.
119. Xin Matenđa nói cho chàng rõ - đây là lời của Beatrice, lần đầu tiên cái tên của cô nương đã gặp
Dante trước
đây ở Thiên đường mặt đất được nêu lên.
121. Tôi đã nói với chàng từ lúc đầu - X, TT.,
XXVIII, 121-133.
129. Làm cho trí nhớ của chàng tỉnh lại - uống nước Eünoè để có trí nhớ về những điều tốt lành (X, TT., XXVIII, 129-132).
139. Nhưng bởi vì đã tính toán từ đầu - do từ đầu đã có sự tính toán nên Dante thực hiện rất nghiêm ngặt cấu trúc của
“Thần khúc”. Mỗi phần của nó có 33 khúc, riêng phần Địa ngục có thêm một khúc mở đầu. Độ dài của các khúc trong số 100
khúc gần như
là bằng nhau.
142. Tôi đã trở lại
từ dòng nước thánh - trở lại với Beatrice.
145. Các vì sao
- X, ĐN., XXXIV, 139.
Xem tiếp THIÊN ĐƯỜNG và ĐỊA NGỤC:
Xem tiếp THIÊN ĐƯỜNG và ĐỊA NGỤC:
