Thần Khúc của Dante Alighieri - TĨNH THỔ - Divina Commedia - PURGATORIO: Thần Khúc - TĨNH THỔ

KHÚC XXXIII

Thiên đường mặt đất (kết thúc) – sông Ơnôê.

“Lạy Chúa những kẻ ngoại đạo đã đến”

Xen kẽ ba, bốn giọng nữ, vừa ca

Vừa khóc lóc với những câu Thánh vịnh.

⁴Bêatờrítsê thở dài thương xót

Vẻ u sầu khi nghe những lời ca

Còn Maria đứng bên cây thập ác.

⁷Nhưng khi những tiếng hát kia lặng ngừng

Bêatờrítsê như lửa trong bóng tối

Đứng bật dậy với nét mặt bừng bừng:

¹⁰“Một ít lâu các người chẳng thấy ta

Hỡi những chị em thân thương, quí mến

Ít lâu nữa các người lại thấy ta”.

¹³Rồi nàng cho bảy trinh nữ đi trước

Và ra hiệu cho chúng tôi cùng đi

Là cô nương, tôi, và nhà hiền triết.

¹⁶Nàng đi như vậy và theo ý tôi

Chưa kịp đặt bước thứ mười lên đất

Thì nàng đã nhìn thẳng vào mắt tôi.

¹⁹Với một vẻ mặt dịu êm, nàng nói:

“Xin đi nhanh hơn và gần em hơn

Để em nói gì thì chàng nghe rõ”.

²²Tôi tiến đến, và khi bước ngang hàng

Nàng liền hỏi: “Người anh em, sao vậy

Tại vì sao chàng không hỏi gì em?”

²⁵Giống nhưng những người vì quá tôn kính

Khi phải nói trước bậc lớn hơn mình

Thì lời nói cứ nằm im trong miệng.

²⁸Tôi cũng vậy, lời không được rõ ràng

Hơi luống cuống, tôi nói: “Cô nương ạ

Những gì tôi cần, nàng biết rõ hơn”.

³¹Nàng liền đáp: “Từ nay em mong chàng

Tự giải thoát khỏi sợ hãi, xấu hổ

Và đừng nói như người đang mơ màng.

³⁴Cỗ xe kia con rắn phá mất rồi

Nhưng hãy nhớ: sự trả thù của Chúa

Thì rượu, bánh mì không cứu được ai.

³⁷Rồi người kế vị cũng sẽ đến thôi

Con đại bàng từng trút lông đã biến

Con quái vật trở thành một con mồi.

⁴⁰Em thấy rõ ràng nên em báo lại

Không còn chướng ngại, và các vì sao

Sẵn sàng mang cho chúng ta thời đại.

⁴³Khi đó một vị Năm Trăm Mười Lăm

Do Chúa phái đến giết con kẻ cắp

Và tên khổng lồ với nó thông dâm.

⁴⁶Có thể lời của em hơi tối nghĩa

Như câu đố Têmi và Xphingiê

Theo cách đó chỉ làm ta rối trí.

⁴⁹Những sự kiện giống như Naiađê

Sẽ giải ra câu đối bí hiểm ấy

Mà chẳng gây hại cho vật và mùa.

⁵²Còn chàng xin hãy ghi nhớ những lời

Mà em nói, cho những người đang sống

Đời là cuộc đua đến cái chết thôi.

⁵⁵Khi kể lại trong câu chuyện của mình

Đừng che giấu cái cây chàng đã thấy

Nó bị người ta vặt trụi hai lần.

⁵⁸Kẻ nào lấy trộm hay tàn phá nó

Là đã xúc phạm đến Đấng Tối Cao

Ngài sẽ gọi nó, thiên thần báng bổ.

⁶¹Linh hồn đầu tiên từng cắn vào nó

Đã phải chờ đợi hơn năm nghìn năm

Trong sự hối hận và trong đau khổ.

⁶⁴Trí tuệ chàng ngủ nên không hiểu rằng

Một lý do người tạo ra cây ấy

Cao hun hút và rộng khắp xung quanh.

⁶⁷Hãy để cho ý nghĩ trong tư duy

Không như nước Enxa và trong sáng

Không như Piramô đối với cây dâu.

⁷⁰Với sự hiện diện bấy nhiêu tình tiết

Trong sự cấm đoán đối với cây này

Về công lý, đạo đức mà Chúa đặt.

⁷³Thế những em thấy lý trí của chàng

Đã hóa đá và tối đen đến mức

Làm lu mờ ánh sáng những lời em.

⁷⁶Em muốn chàng mang trong mình sau đó

Không như cuốn sách mà như tấm hình

Có chiếc gậy hành hương quấn lá cọ”.

⁷⁹Tôi nói: “Như dấu in trên miếng sáp

Đã tiếp nhận một vẻ không đổi thay

Lời của nàng, đầu tôi tiếp thu được.

⁸²Nhưng tại sao những lời nàng mong muốn

Vẫn cứ bay trên tầm nhìn của tôi

Càng cố nắm bắt chúng càng lẩn tránh”.

⁸⁵“Để nhận biết – nàng nói – thì trường phái

Mà chàng theo, liệu có nhận biết ra

Điều còn ẩn trong những lời em nói.

⁸⁸Chàng đã thấy, đến con đường của Chúa

Chàng rất xa, vì từ đất tới trời

Ở vùng cao thì quay nhanh hơn cả”.

⁹¹Tôi đáp lại điều đó: “Tôi không nhớ

Có khi nào tôi đã tách khỏi nàng

Mà lương tâm không cắn rứt vì nó”.

⁹⁴“Nếu chàng không còn nhớ cái lần kia –

Nàng mỉm cười trả lời – thì hãy nhớ

Hôm nay chàng vừa uống nước Lêtê.

⁹⁷Người ta xét về lửa qua làn khói

Việc quên này chứng tỏ rõ ràng rằng

Bản án lỗi lầm đã quay hướng lại.

¹⁰⁰Từ nay lời của em sẽ rõ ràng

Không che đậy – đáng ra cần phải thế

Bày trước tầm nhìn thô thiển của chàng”.

¹⁰³Trời chói sáng và chầm chậm bước chân

Mặt trời đang dần bước vào chính ngọ

Được tạo nên bới những ánh mắt nhìn.

¹⁰⁶Như khi đột nhiên dừng lại giữa đường

Người dẫn đường cảm thấy điều nghi ngại

Vì thấy xung quanh những thứ không quen.

¹⁰⁹Bảy cô nương dừng lại dưới bóng cây

Như ở Anpi, bên bờ suối lạnh

Lá cây xanh còn cành cây đen ngời.

¹¹²Ở đó tách ra một cách miễn cưỡng

Cả Ơphơrát và Tigờri từ một nguồn

Và chia tay giống như hai người bạn.

¹¹⁵“Ôi vinh quang và ánh sáng loài người

Dòng nước kia từ một nguồn duy nhất

Đành xa nhau để về chốn xa xôi”.

¹¹⁸Tôi được trả lời cho những lời trên

“Xin Matenđa nói cho chàng rõ”

Cô nương trả lời như tự thanh minh:

¹²¹“Tôi đã nói với chàng từ lúc đầu

Điều này điều khác và tôi chắc chắn

Nước sông Lêtê chưa xóa hết đâu”.

¹²⁴Bêatờrítsê: “Có điều quan trọng hơn

Đã nhiều lần làm chàng mất trí nhớ

Và rối loạn đầu óc đến ánh nhìn.

¹²⁷Nhưng chàng hãy nhìn Ơnôê đang chảy

Hãy dẫn chàng tới đó, nàng đã quen

Làm cho trí nhớ của chàng tỉnh lại”.

¹³⁰Như trái tim hào hiệp, không hề khó

Lấy ý muốn người khác làm của mình

Ngay từ khi thấy dấu hiệu biểu lộ.

¹³³Cô nương xinh đẹp liền cầm tay tôi

Với Xtaxiô một cách nhã nhặn:

“Xin người vui lòng đi với anh này”.

¹³⁶Hỡi bạn đọc, nếu có thời gian nữa

Tôi sẽ ngợi ca thứ nước uống này

Mà tôi uống nó chẳng bao giờ đã.

¹³⁹Nhưng bởi vì đã tính toán từ đầu

Trang giấy dành cho khúc này đã kín

Mức nghệ thuật không cho phép kéo dài.

¹⁴²Tôi đã trở lại từ dòng nước thánh

Được tái tạo, để sức mạnh dồi dào

Làm cây lá tốt tươi và sống động

¹⁴⁵Trong sạch, sẵn sàng lên các vì sao.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

X. – xem

ĐN., – Địa ngục
TT., – Tĩnh thổ
TĐ., – Thiên đường
E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)
M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).
Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:
(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.
(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.
(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.
(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.
(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.
Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC XXXIII

1. Lạy Chúa những kẻ ngoại đạo đã đến - câu này trong nguyên bản: “Deus, venerunt gentes” bằng tiếng Latinh. Đây là câu đầu của Thánh vịnh 79 “Lạy Thiên Chúa, dân ngoại đã xâm lăng lãnh địa Ngài; chúng làm ô uế cả nơi thánh điện, phá huỷ Giê-ru-sa-lem thành đống tro tàn”.

10-12. Một ít lâu các người chẳng thấy ta/ Ít lâu nữa các người lại thấy ta - câu này trong nguyên bản: “Modicum, et non videbitis me; et iterum modicum, et vos videbitis me” bằng tiếng Latinh (Giăng, XVI, 16). Nhắc lại những lời trong Kinh Phúc Âm, Beatrice muốn nói rằng cỗ xe bị tên khổng lồ lấy đi sẽ được trả lại và sẽ có hình dáng như cũ.

15. Là cô nương, tôi, và nhà hiền triết - tức Dante, Matelda và Stazio.

34. Cỗ xe kia con rắn phá mất rồi - tức con rồng ở khúc XXXII (X, TT., XXXII, 131-135).

36. Thì rượu, bánh mì không cứu được ai - ở Italia có một tục lệ, mà theo đó, những người thân thích của người bị giết không được phép trả thù, nếu như kẻ giết người hoặc người thân của hắn liên tục trong chín ngày đi ra mộ của nạn nhân ăn bánh mì nhúng vào rượu vang. Beatrice muốn nói rằng: “Không gì có thể cản trở được công lý của Chúa trừng phạt kẻ ác”.

43. Khi đó một vị Năm Trăm Mười Lăm - cái vị này là ai thì vẫn không được các nhà chú giải cổ điển giải thích.

47-51. Như câu đố Teemi và Xphingiê - Sphinge (Sphinx) là một quái vật có gương mặt phụ nữ ở Tebe giết hết những ai không giải được câu đố của nó. Khi Edipo, vua Tebe giải được câu đố của nó thì Sphinge đã nhảy xuống tự tử từ vách núi đá. Để trả thù cho cái chết của Sphinge, nữ thần Temi đã xua thú dữ đến gây hại cho súc vật và mùa màng của người Tebe (M., VII, 759-765). Trong những trang sách cổ của tác phẩm Metamophores, thay vì Laiades, người ta đọc thành Naiades và giải mã của Dante là Naiade. Nghĩa của đoạn này được hiểu là: “Rồi những sự kiện sẽ cho biết ai là Năm Trăm Mười Lăm, nhưng việc giải câu đố bí hiểm này sẽ chẳng gây hại cho súc vật và mùa màng (như việc đã kể trên).

57. Nó bị người ta vặt trụi hai lần - một lần là do Adam đã ăn trái cấm của nó, một lần nữa là tên khổng lồ đã lấy đi cỗ xe buộc vào nó.

61. Linh hồn đầu tiên từng cắn vào nó - tức Adam.

68. Không như nước Enxa - sông Elsa, một nhánh của sông Arno ở Firenze, nước có nhiều chất vôi phủ trên bề mặt.

69. Không như Piramô đối với cây dâu - ý nói đừng để những ý nghĩ tăm tối trong đầu giống như Piramo đã để máu của mình dính lên những quả dâu và cây dâu, biến chúng thành màu tối (X, TT., XXVII, 37-39).

78. Chiếc gậy hành hương quấn lá cọ - của những người hành hương trở về từ đất thánh Palestine.

96-99. Beatrice muốn nói rằng “Sự quên lãng của chàng cho thấy rằng chàng đã lầm lỗi và ý chí của chàng không phải hướng tới em mà là quay hướng lại. Nếu đã không lầm lỗi thì nước sông Letè đã không phải xóa đi hoài niệm này”.

112-114. Ở đó tách ra một cách miễn cưỡng... - cả Letè và Eünoè tách ra từ một nguồn gợi cho Dante nhớ đến hai con sông Ëufratès và Tigri, mà địa lý thời Trung cổ cho rằng chúng có chung một nguồn.

119. Xin Matenđa nói cho chàng rõ - đây là lời của Beatrice, lần đầu tiên cái tên của cô nương đã gặp Dante trước đây ở Thiên đường mặt đất được nêu lên.

121. Tôi đã nói với chàng từ lúc đầu - X, TT., XXVIII, 121-133.

129. Làm cho trí nhớ của chàng tỉnh lại - uống nước Eünoè để có trí nhớ về những điều tốt lành (X, TT., XXVIII, 129-132).

139. Nhưng bởi vì đã tính toán từ đầu - do từ đầu đã có sự tính toán nên Dante thực hiện rất nghiêm ngặt cấu trúc của “Thần khúc”. Mỗi phần của nó có 33 khúc, riêng phần Địa ngục có thêm một khúc mở đầu. Độ dài của các khúc trong số 100 khúc gần như là bằng nhau.

142. Tôi đã trở lại từ dòng nước thánh - trở lại với Beatrice.

145. Các vì sao - X, ĐN., XXXIV, 139.